De komende twee blogs wil ik de thema’s ‘Natuurlijk sterven’ en ‘Natuurlijk bevallen’ beschrijven. Ik kwam een mooi artikel tegen van Ineke Visser in het blad Holistik, waarmee ik wil beginnen. Ik heb het iets aangepast en beschrijf daarna een aantal eigen beslommeringen. Volgende week behandel ik dan het thema ‘Natuurlijk Bevallen’.
“De moderne mens heeft steeds meer behoefte aan regie over alle aspecten van het leven. Ook als het op sterven aankomt: binnen Europa zijn Nederlanders de warmste voorstanders van euthanasie. In haar boek ‘Licht op sterven’ kijkt levenseinde-expert Ineke Visser, kritisch naar die ontwikkeling. Ze is benieuwd naar de mogelijke sociale en culturele gevolgen van ons veranderende perspectief op de (natuurlijke) dood. Ineke ontvouwt een nieuwe zienswijze waarin angst voor de dood er mag zijn, maar ook plaats maakt voor een diep vertrouwen en verruimd bewustzijn. Hieronder vind je alvast een voorproefje van haar boek.
Jaarlijks neemt de inzet van euthanasie toe. In 2023 betrof het 5,4%, een verhoging van 4% ten opzichte van 2022. Dat percentage zal de komende jaren met 5% stijgen, zo is berekend. Onderzoek van de Trouw uit 2023 liet zien dat euthanasie voor maar liefst 40% van de respondenten een optie is. Het belangrijkste argument dat genoemd werd is het voorkomen van lijden. Daarnaast zeggen mensen hun naasten en de maatschappij niet te zwaar te willen belasten. Ineke: “Zo bezien komen argumenten om te kiezen voor regie over het levenseinde voort uit ongemak en angst. Om deze gevoelens op te heffen neigen mensen ertoe de situatie zoveel mogelijk naar eigen hand te willen zetten, te controleren en beheersen. Angst, pijn en lijden willen we uit ons leven verdrijven in plaats van dat we er ons naartoe wenden. We willen graag een quick fix. Het gevolg is dat de natuurlijke dood stapje voor stapje uit beeld raakt. En toch is het ‘gewone’ sterven voor veel mensen goed mogelijk. Het kan onvermoede kwaliteiten en krachten in ons naar boven halen. Dat geeft vertrouwen dat sterven te doen is. En dat is het mooiste geschenk dat je je naasten kunt geven.”
Ineke deelt vijf inzichten over een natuurlijke dood vanuit een spiritueel perspectief.
Ineke pleit dus – op een genuanceerde wijze – voor een herwaardering van het natuurlijke proces van sterven.
1. Verloren kennis en wijsheid
Als mensen steeds minder vaak een natuurlijke dood meemaken, kan dat ervoor zorgen dat belangrijke culturele en spirituele kennis en wijsheid verloren gaat. Met als gevolg dat komende generaties juist steeds meer kunnen gaan lijden voordat ze sterven. Er is dan namelijk simpelweg geen systeem waarin ze kunnen worden begeleid (op meer niveaus dan puur het fysieke). Dit besef speelt ook onder zorgpersoneel: in een onderzoek onder 900 verpleegkundigen en verzorgenden gaf 50% van de respondenten aan dat ze behoefte hebben aan scholing over het natuurlijke proces van sterven.
2. Veranderingen in het rouwproces
Een natuurlijk sterfbed duurt zo lang als het duurt. In de tijd die de stervende persoon gegeven is, hebben alle betrokkenen de kans om samen naar het onvermijdelijke einde toe te groeien. Zo’n voorbereiding kan rust geven in je hoofd en vrede in je hart, maar kan het daadwerkelijke verlies uiteindelijk ook lichter maken. Dit proces, hoe pijnlijk ook, kan bovendien een bijzondere onderlinge intimiteit en heling creëren waar je nog lang na het verlies van je dierbare samen kracht uit put.
3. Overlijden binnen eigen gemeenschap
Dit, soms langdurige, proces van afscheid nemen kan bij een natuurlijke dood bovendien vaak (deels) plaatsvinden in een vertrouwde omgeving. De stervende persoon wordt met passende zorg en pijnmedicatie naar een goed, natuurlijk einde van het leven begeleid, omringd door familie en vrienden. Het overlijden binnen de eigen gemeenschap kan de overdracht van kennis, familiewaarden en tradities vergemakkelijken. Als het natuurlijke sterfbed uit beeld verdwijnt, leidt dat mogelijk tot een verlies van waardevolle ervaringen en gedeelde wijsheid.
4. Voorbij het ego
Een natuurlijk sterfbed kan vol zijn met pijn, lijden en ongemak, dat staat vast. Toch kun je ondanks, of zelfs dankzij, deze pijn ervaren dat het proces van sterven een enorme transformatie en heling teweeg kan brengen. Voor de stervende persoon, maar ook voor dierbaren. Het kan je leren dat je lijden (veroorzaakt door angst, weerstand, aversie) soms op kunt heffen door de pijn juist met moed en verantwoordelijkheid aan te kijken. Ineke: “Het is het verlangen van de ziel om dit leven te voltooien en om heelheid te ervaren. Het verzet van het ego, van de persoonlijkheid die er niet aan wil, houdt het lijden in stand. En dan wordt het lijden ondraaglijk en uitzichtloos en lijkt ingrijpen de enige optie. Met ingrijpen in het proces van sterven zoeken we de oplossing echter buiten onszelf. Maar de oplossing ligt in onszelf, in onze diepste kern. Voorbij de lagen van wie wij denken te zijn ligt alle kennis en wijsheid opgeslagen die nodig is om mee te stromen met dat wat het leven van ons vraagt.”
5. Integratie en heling
Tenslotte heeft een natuurlijk proces van sterven een opschonend karakter. Op de innerlijke niveaus gebeurt er bij de stervende persoon (en vaak ook bij de betrokkenen) wat er moet gebeuren. Levenservaringen worden doorleefd, doorvoeld en geïntegreerd. Trauma’s, oud zeer en onafgemaakte zaken komen in het verruimde bewustzijn dat bij stervende mensen optreedt in een ander licht te staan. Dat proces kan eraan bijdragen dat pijnlijke patronen niet of minder worden doorgegeven aan volgende generaties. Het doorleven van een natuurlijk sterfbed zou de kans kunnen verkleinen dat intergenerationeel trauma voortleeft of ontstaat in je familielijn. Kijk voor meer informatie op ‘Landelijk Expertisecentrum Sterven’.”
Meer kun je lezen in het boek ‘Licht op Sterven’, Ineke Visser, €23,50.
Zelf ingaand op wat Ineke beschrijft, kom ik met een aantal voorbeelden.
Het leven van je geboortehoroscoop
Vorige week luisterde ik een podcast met Karin Hamaker Zondag, waarin ze sprak over het leven van je geboortehoroscoop. Op het moment van je geboorte staan de planeten in een bepaalde stand die de rest van je leven kan beïnvloeden. Het leven van jouw bestemming kan zingevend zijn en je daarmee een soort van rust geven. Mocht je willen weten wat jouw geboortehoroscoop is, kun je een goede astroloog bezoeken of jouw geboortehoroscoop opzoeken in het boek ‘Het mysterie van je geboortedag’ van Gary Goldschneider.
Geen loose-ends
Om natuurlijk te kunnen sterven, kan het goed voelen om die dingen te zeggen en te doen die je mentale rust geven, zodat je jouw leven beter los kunt laten. Hier heb ik vorig jaar een blog over geschreven, Klik hier om deze te lezen.
Zelfliefde
Liefde voor jezelf, voor wie je bent, voor wat je hebt gedaan in je leven, kan belangrijk zijn om natuurlijk te sterven. Je hart verzacht naar jezelf toe en gaat open voor anderen.
Jezelf het leven gunnen, dat je er mag zijn, dat je de moeite waard bent, dat je hebt gedaan naar beste kunnen met de kennis en wijsheid die je op dat moment had. Om uiteindelijk jezelf te kunnen vergeven voor dat waar je spijt van hebt.
Voltooid leven
Bij stammen die dichter bij de natuur staan, trekken mensen zich terug na een voltooid leven. Ze houden de groep op; kunnen het tempo niet meer bijbenen en zouden in tijden van gevaar, een te grote last betekenen voor de groep die daardoor zelf in gevaar gebracht wordt. De fitste mensen overleven en daar horen de ouderen niet meer bij.
De oudere mens voelt de levensenergie minder worden, trekt zich terug door zich af te schermen van de groep op een andere woonplaats en ‘versterft’ door minder te gaan eten en drinken. Soms gebruikmakend van meditatie of gebed, zich dan te richten op mentaal afscheid nemen van zijn of haar voltooide leven en het af te ronden. In meditatie kun je je hartslag omlaag brengen met enige oefening. Op de inademing stijgt je hartslag en op de uitademhaling daalt deze weer. Door steeds langer uit te ademen, breng je structureel je hartslag omlaag. Ik heb zelf een aantal keer meegemaakt dat de scheidslijn tussen leven en dood heel dun kan zijn en dat het leek of ik mijn leven zo uit kon stappen.
In de film ‘Little buddha’ van Bernardo Bertolucci, geeft de oude Boeddhistische monnik aan dat hij die nacht zal sterven. Hij gaat zitten in kleermakerszit en verlaat het leven in meditatie.
Heling versus genezing
Er is altijd kans op heling. Niet altijd op genezing. Genezing is het herstellen van weefsel tijdens een ziekte. Heling houdt zoveel meer in. Heling hoeft ook niet fysiek te zijn, maar vindt vooral mentaal/psychisch plaats. Heling betekent dan genezing van de psyche, van de ziel. Wat ik hierboven beschreef bij zelfliefde en vergeving heeft met heling te maken. Je kunt met een gerust hart sterven, er zijn geen losse eindjes meer, je hebt gezegd en gedaan wat belangrijk was, je hebt jezelf vergeven, je hebt afscheid genomen en de mensen die je dierbaar waren nog één keer omhelst en (in de geest) bedankt en losgelaten. Je ziel is een stuk gegroeid in dit leven en heeft (een deel) kunnen helen. Er is berusting ontstaan, waardoor je je eigen leven ook los kunt laten in zijn fysieke vorm en natuurlijk sterft.